در دنیای امروز، سرعت و کارایی در ساخت و سازو بهره‌برداری از سازه ساخته شده اهمیت زیادی دارد. از انواع ساخت و سازهای سریع می‌توان به سازه‌های پیش ساخت یا کانکس‌ها اشاره کرد. خانه‌های پیش ساخته در بسیاری از کشورها به دلیل سرعت ساخت، مقرون به صرفه بودن و دوام و ماندگاری بالا محبوبیت زیادی پیدا کرده‌اند. این نوشتار قصد دارد به بررسی انواع خانه‌های پیش ساخته، مزایا و معایب آنها، قیمت‌گذاری بر اساس متراژ، قوانین و مقررات مربوطه به خانه‌های پیش ساخته و همچنین تاریخچه و آینده این نوع سازه‌ها در ایران بپردازد.
تعریف سازه و خانه پیش ساخته
سازه‌های پیش ساخته به اجزایی از ساختمان گفته می‌شود که در خارج از محل احداث ساختمان ساخته می‌شوند و سپس به محل پروژه حمل و نصب می‌شوند. این نوع سازه‌ها می‌توانند شامل دیوارها، سقف، ستون‌ها و دیگر اجزای اصلی ساختمان باشند.
در کنار این تعریف، خانه پیش ساخته نوعی از سازه‌های مسکونی است که اجزای آن در یک کارگاه یا کارخانه تولید می‌شود و سپس به محل نهایی مورد استفاده منتقل می‌شوند. از طرفی هم این خانه‌ها پیش ساخته می‌توانند به شکل کاملاً مونتاژ شده و آماده در همان کارگاه و کارخانه ساخته شوند و به شکل یک خانه کامل به محل مورد استفاده منتقل شوند. به این خانه‌های پیش ساخته کانکس ویلایی هم گفته می‌شود.
این خانه‌های پیش ساخته از مصالح مختلفی مانند بتن، فلز، ساندویج پانل یا حتی چوب ممکن است ساخته شوند.
استفاده از خانه‌های پیش ساخته در ایران به دهه‌های گذشته بازمی‌گردد. ابتدا این نوع سازه‌ها بیشتر برای پروژه‌های دولتی و مسکن‌سازی سریع در مواقع بحران استفاده می‌شد، اما امروزه به دلیل رشد تقاضا برای مسکن ارزان و سریع، استفاده از آنها در بخش خصوصی نیز رواج یافته است. ولین پروژه‌های خانه‌های پیش ساخته در ایران مربوط به پروژه‌های صنعتی و مسکن‌های کارگری در دهه ۵۰ و ۶۰ شمسی بود. این پروژه‌ها عمدتاً توسط شرکت‌های دولتی برای تأمین مسکن سریع برای کارکنان انجام می‌شد.
انواع خانه پیش ساخته
انواع خانه پیش ساخته را می توان از چندین دسته بندی متفاوت تقسیم بندی کرد. این تقسیم‌بندی ها عبارتند از :
- انواع خانه پیش ساخته از نظر نوع مصالح به کار رفته
- انواع خانه پیش ساخته از نظر نما و ظاهر
- انواع خانه پیش ساخته از نظر نوع مونتاژ
در ادامه درباره هرکدام از این موارد توضیحات کاملی ارائه خواهد شد.
انواع خانه پیش ساخته از نظر نوع مصالح به کار رفته
با آنکه عموماً خانه پیش ساخته را به نام کانکس می‌شناسیم و با در نظر گرفتن اینکه کانکس‌ها عمدتاً از ورق‌های ساندویچ پانل یا گالوانیزه ساخته می‌شوند اما خانه‌های پیش ساخته در انواع دیگری هم موجود هستند که در ادامه ذکر خواهند شد:
خانه پیش ساخته بتنی:
خانه پیش ساخته بتنی یکی از قدمی‌ترین انواع سازه‌های پیش ساخته است. این خانه بتنی به دلیل مقاومت و دوام بتن، در برابر شرایط محیطی بسیار مقاوم است. این سازه‌ها برای مناطقی که آب و هوای مرطوب دارند و شرایط محیطی سخت دارند بسیار مناسب هستند.
خانه پیش ساخته فلزی یا LSF:
ساختار یا سازه lsf نوعی سازه پیش ساخته است که مقاطع فولادی ساخته می‌شود و به عنوان چارچوب و اسکلت اصلی ساختمان و سازه به کابر برده می‌شوند. از این سازه‌ها بیشتر برای ساخت مراکز تفریحی، ساخت شهرک‌های کوچک در زمان کوتاه، اضافه کردن طبقات به بنای ساخته شده استفاده می‌شود. ضمنا با توجه به کارایی سازه‌های LSF از آنها به عنوان مصالح ساخت کارگاه‌های صنتعی نیز استفاده می‌شود.
خانه پیش ساخته چوبی:
خانه پیش ساخته چوبی از جمله رایج‌ترین انواع این سازه‌ها هستند که در همه مناطق قابل استفاده هستند. چوب به عنوان یک ماده طبیعی، به دلیل ظاهر زیبا و عایق‌بندی مناسب مورد توجه قرار گرفته است. خانه‌های چوبی از لحاظ محیط زیستی نیز پایدارتر به حساب می‌آیند.
خانه پیش ساخته گالوانیزه:
ورق‌های گالوانیزه به عنوان یکی از بهترین انواع مصالح در ساخت کانکس و خانه پیش ساخته به کار می‌روند. ورق گالوانیزه نوعی از ورق‌های فولادی است که توسط آلیاژهایی از روی یا آلمینیوم پوشش داده شده است. نام این ورق‌ها نیز از همین مفهوم گالوانیزه کردن یعنی پوشش دادن گرفته شده است. این ورق‌ها به دلیل روکش شدن با این آلیاژها مقاومت خوبی از خود در برابر خوردگی و فرسایش نشان می‌دهند و در کنار آن، وزن سبک این ورق، آن را به یکی از مصالح رایج در ساخت کانکس یا خانه پیش ساخته تبدیل کرده است. قیمت ورق گالوانیزه نیز نسبت به سایر مصالحی که در ساخت خانه پیش ساخته به کار می‌رود مناسبتر است.
خانه پیش ساخته ساندویچ پانلی:
ساندویچ پانل ها نوعی دیگر از مصالح رایج و محبوب در ساخت خانه پیش ساخته هستند. روش ساخت این ورق‌ها مانند ورق‌های گالوانیزه است با انی تفاوت که در ساخت ورق گالوانیزه، از یک لایه پیش شیشه یا پلی اورتان به عنوان عایق استفاده می‌شود که سبب می‌شود خانه پیش ساخته ساندویچ پانلی عایق بندی مناسبتری نسبت به سایر سازه‌ها داشته باشد.
انواع مونتاژ خانه پیش‌ساخته
از نظر چگونگی مونتاژ و آماده سازی یک خانه پیش ساخته، این سازه‌ها را می توان به دسته‌های زیر تقسیم کرد:
خانه پیش ساخته مونتاژ در کارخانه:
این نوع خانه پیش ساخته در کارخانه به صورت کامل سرهم شده و سپس به محل نصب منتقل می شود. بهره‌برداری از یک خانه پیش ساخته مونتاژ در کارخانه، بسیا سریع است اما با دلیل قوانین حمل و نقل سازه و بارهای سنگین از نظر ابعاد، ظاهر و وزن، ممکن است محدودیت‌هایی برای این نوع از سازه‌ها به وجود آید
خانه پیش ساخته مونتاژ در محل:
این نوع خانه پیش ساخته در کارخانه به صورت قطعات آماده شده و سپس به محل نصب منتقل و مونتاژ می شود. معمولاً وقتی محدودیت‌هایی برای انتقال سازه وجود داشته باشد، ساخت کانکس در محل به عنوان یک انتخاب در پیش روی خریداران قرار می‌گیرد تا با توجه به قوانین حمل بار ترافیکی بتوانند از سازه با طرح و ابعاد مورد نظر خود استفاده کنند.
مزایا و معایب خانه‌های پیش ساخته
مزایای استفاده از خانه های پیش ساخت در مقابل ساختمان‌های معمول عبارتند از:
- سرعت بالا در ساخت و نصب : خانه های پیش ساخت به دلیل داشتن قطعات آماده، می توانند در زمان کمتری ساخته و نصب شوند. این موضوع باعث صرفه جویی در هزینه و زمان می شود.
- هزینه پایین در مقایسه با ساختمان های سنتی : خانه های پیش ساخته به دلیل داشتن مصالح ارزان‌تر و کمتر، هزینه ساخت و ساز را کاهش می دهند. همچنین به دلیل سرعت بالا در ساخت و نصب، هزینه نیروی انسانی و ماشین آلات را نیز کاهش می دهند.
- مقاومت در برابر زلزله و آتش سوزی : خانه‌های پیش ساخته به دلیل داشتن وزن کم و ساختار محکم، می‌توانند در برابر زلزله و آتش‌سوزی مقاومت بیشتری از خود نشان دهند. این موضوع باعث افزایش ایمنی و کاهش خسارت ناشی از آن می‌شود.
- امکان جابه جایی و دمونتاژ : خانه‌های پیش ساخته به دلیل داشتن قطعات جدا شدنی، می‌توانند به راحتی جا به جا و دمونتاژ شوند. این موضوع باعث افزایش انعطاف‌پذیری و کاهش هزینه حمل و نقل می شود.
- امکان طراحی مدرن و خلاقانه : خانه های پیش ساخته به دلیل داشتن تنوع مصالح و قطعات، می توانند با طراحی های مدرن و خلاقانه‌ای ساخته شوند. این موضوع باعث افزایش زیبایی و جذابیت می شود.
- نیاز به تجهیزات خاص برای حمل و نصب
- نیاز به نظارت و کنترل برای جلوگیری از سرقت و تخریب
- نیاز به تعمیر و نگهداری برای جلوگیری از خراب شدگی
- محدودیت در انتخاب محل نصب بر اساس قوانین شهرداری و گمرک
حمل خانه پیش ساخته چگونه است؟
حمل خانه های پیش ساخته بستگی به نوع و اندازه آنها دارد. برخی از خانه های پیش ساخته قابل حمل هستند و می توانند با تریلی یا جرثقیل به محل نصب منتقل شوند. برخی دیگر از خانه های پیش ساخته غیر قابل حمل هستند و باید در محل مونتاژ شوند. برای حمل خانه های پیش ساخته نیاز به تجهیزات خاصی مانند جرثقیل، لیفتراک، تریلی و ترمینال دارید.
امکانات خانه پیش ساخته
امکانات خانه پیش ساخته بستگی به نوع و اندازه آن دارد. برخی از امکانات رایج خانه پیش ساخته عبارتند از:
- درب ضد سرقت، پنجره دو جداره، سرویس بهداشتی و حمام، روشویی، لوله کشی و شیر آلات
- کابینت آشپزخانه، سینک ظرف شویی، هود، گاز صفحه ای، یخچال و فریزر
- کمد دیواری، تخت خواب، میز و صندلی، مبلمان و فرش
- روشنایی، سیم کشی برق و تلفن، پریز و کلید، آنتن و مودم
- سیستم گرمایشی و سرمایشی مانند کولر آبی، کولر گازی، بخاری، پکیج و رادیاتور
- سیستم تهویه مناسب، دودکش، آیینه و کاغذ دیواری
- امکان استفاده از انرژی های تجدید پذیر مانند خورشیدی، بادی و زمین گرمایی
قیمت خانه پیش ساخته
قیمت کانکس به عوامل مختلفی از جمله متراژ خانه، کاربری، محل احداث، و نوع خانه بستگی دارد. به طور کلی، قیمت خانه‌های پیش ساخته از خانه‌های سنتی کمتر است اما بستگی به نیازها و خصوصیات پروژه دارد.
قیمت خانه‌های پیش ساخته بر اساس متراژ
خانه‌های کوچک (کمتر از 50 متر مربع): این نوع خانه‌ها اغلب برای استفاده‌های موقتی مانند کمپ‌ها یا خانه‌های تابستانی استفاده می‌شوند. قیمت این خانه‌ها معمولاً از 50 تا 150 میلیون تومان متغیر است.
خانه‌های متوسط (50 تا 150 متر مربع): برای خانواده‌های کوچکتر یا افرادی که به دنبال خانه‌های جمع و جور هستند مناسب است. قیمت این نوع خانه‌ها بین 150 تا 300 میلیون تومان می‌باشد.
خانه‌های بزرگ (بیش از 150 متر مربع): این خانه‌ها برای اقامت دائم مناسب بوده و قیمت آنها از 300 میلیون تومان به بالا است.
قوانین و مقررات مربوط به خانه‌های پیش ساخته
هر کشوری قوانین خاص خود را برای ساخت و نصب خانه‌های پیش ساخته دارد. در ایران نیز قوانینی وجود دارد که باید در هنگام ساخت و نصب این خانه‌ها رعایت شود. اطلاع از این قوانین دریافت مجوز کانکس را تسهیل می‌کند. برخی از این قوانین عبارتند از :
قوانین مجوز ساخت کانکس
برای ساخت خانه‌های پیش ساخته در ایران، اخذ مجوز از سازمان‌های مربوطه از جمله شهرداری و سازمان نظام مهندسی الزامی است. همچنین باید استانداردهای ملی مربوط به مواد و طراحی رعایت شود. به همن دلیل است که پیشنهاد می‌شود اگر قصد خرید کانکس یا خانه پیش ساخته را دارید، حتماً از یک شرکت معتبر که مجوز فعالیت به عنوان یک شرکت یا کارخانه ساخت کانکس را دارد، خرید خود را انجام دهید..
قوانین مربوط به بهره‌برداری از کانکس :
با آنکه برای بهره‌برداری از کانکس به عنوان سازه پیش ساخته و قابل حمل نیاز به اخذ مجوز خاصی نیست، اما نوع کاربری و موقیعت استفاده از کانکس ممکن است نیاز به اخذ مجوز از ارگان‌های مربوطه داشته باشد. به طور مثال استفاده از کانکس برای باغ در منطقه‌ای ممکن است نیاز به مجوز داشته باشد و در منطقه دیگر نصب و احداث آن آزاد باشد.
